ΣΤΑΥΡΟΣ
Απέχει 17 χλμ. από το Βαθύ
και είναι το μεγαλύτερο χωριό της Βόρειας Ιθάκης,
με πληθυσμό 310 κατοίκους. Χτίστηκε στους πρόποδες
του Νήριτου τον 16ο αιώνα από κατοίκους της
Ανωγής και της Εξωγής. Εξελίχθηκε σε εμπορικό και
οικονομικό κέντρο της Βόρειας Ιθάκης, λόγω της
ιδιαίτερης θέσης του, αλλά και της εύφορης γης
που έχει. Ο Σταυρός σήμερα αποτελεί πόλο έλξης
των επισκεπτών του νησιού, γιατί, εκτός από τα
όμορφα και παραδοσιακά σπίτια του, διαθέτει
εμπορικά μαγαζιά, καφετέριες, εστιατόρια, μπαρ
και πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια. Στην κεντρική
πλατεία του βρίσκεται το πάρκο με τη μοναδική,
στο νησί προτομή του Οδυσσέα. Σε πολύ κοντινή
απόσταση δεσπόζει η βυζαντινού ρυθμού εκκλησία
του Σωτήρα, στο προαύλιο της οποίας κάθε χρόνο
στις 5 και 6 Αυγούστου, πραγματοποιείται το
μεγαλύτερο πανηγύρι του νησιού. Στις άλλες δύο
εκκλησίες του χωριού, της Αγίας Βαρβάρας και της
Ζωοδόχου Πηγής, ο επισκέπτης θα θαυμάσει τα
όμορφα και παλιά ξυλόγλυπτα τέμπλα. Από τα
παραδοσιακά κτίσματα του νησιού, το
σημαντικότερο είναι η κατοικία του Τζουγανάτου,
που κτίσθηκε τον 16ο αι. και χρησιμοποιήθηκε
στην αρχή ως έδρα του Ενετού διοικητή. Στα
αξιοθέατα του Σταυρού περιλαμβάνεται και το
Αρχαιολογικό Μουσείο του στα Πηλικάτα
(λειτουργεί καθημερινά, εκτός Δευτέρας), με
αξιόλογα εκθέματα , κυρίως της μυκηναικής και της
κορινθιακής περιόδου. Ανάμεσα σε αυτά, βρίσκεται
και ένα πήλινο όστρακο από γυναικεία μάσκα, με
χαραγμένη την περίφημη επιγραφή “ΕΥΧΗΝ
ΟΔΥΣΣΕΙ”, του 300-200 π.Χ., που βρέθηκε στη σπηλιά του
Λοίζου. Άξια ενδιαφέροντος είναι και τα αρχαία
κτίσματα (υπολείμματα αρχαίου τείχους κ. ά.), που
βρίσκονται στην ίδια περιοχή, δηλ. στο λόφο
Πηλικάτα, και καλύπτουν χρονικά από τη νεολιθική
έως την κορινθιακή περίοδο. Σε απόσταση 2 χλμ. από
το χωριό βρίσκεται ο κόλπος της Πόλης, στο βυθό
του οποίου βρίσκονται τα ερείπια αρχαίας πόλης,
πιθανώς της Ιερουσαλήμ (που αναφέρει η Άννα
Κομνηνή στο έργο της “Αλεξιάς”), η οποία
καταποντίσθηκε μετά τον ισχυρό σεισμό το 967 μ.Χ.
Στη δεξιά πλευρά του κόλπου βρίσκεται και η
μισοβυθισμένη σπηλιά του Λοίζου, που αποτελούσε
πρωτοελλαδικό κέντρο λατρείας.